عطسه کردن یکی از شگفتی‌های جالب بدن است که واکنش‌های جالبی را در بدن به وجود می‌آورد! در تعریف عطسه کردن می‌توان گفت یک واکنش طبیعی بدن برای محافظت از بدن ما است که بینی ما را از وجود جسم‌های خارجی چون گرد و خاک و غیره پاک می‌کند. در این مطلب، به توضیحاتی در رابطه با عطسه کردن و همچنین علت‌های عطسه خواهیم پرداخت.
با سلامت زیستی همراه باشید تا با دلایل بروز عطسه آشنا شوید.
عطسه چیست و چه فوایدی دارد؟
عطسه کردن یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرآیند ایمنی بدن و یک نوع رفلکس دفاعی و محافظتی است؛ بخشی که از بدن ما در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها، جسم‌های خارجی کوچکی چون گرد و خاک، انواع قارچ‌هایی که در هوا پراکنده هستند و حتی از وجود گرده گل در هوا محافظت می‌کند و کمک می‌کند تا سالم بمانیم.
عطسه کردن فواید بسیار زیادی دارد؛ برای مثال از ورود اجسام خارجی به راه‌های تنفسی، جلوگیری می‌نماید. البته به جز برخی از موارد استثنا! همچون وقتی که یک لیوان چای داغ در دست دارید و یا وقتی که در حال خوردن غذا هستید!
دلایلی گوناگونی می‌تواند سبب عطسه کردن شما شود؛ دلایلی چون سرماخوردگی ساده در فصول سرد سال، مواد آلرژی‌زا و حساسیت‌زا همچون بوی انواع عطر، انواع ادویه‌جات، بوی گل ها، وجود ذره‌های گرده به خصوص در فصل بهار و پاییز، محرک‌های فیزیکی محیطی، عوامل زیست محیطی، سرمای هوا، اختلال در بینی بدین صورت که ممکن است فرد دارای مشکل انحراف یا دارای پولیپ باشد که این اتفاق باعث ایجاد عطسه در فرد می شود و حتی نور خورشید!
هنگامی که چیزی وارد بینی شما می‌شود و یا با محرکی روبه‌رو می‌شوید که مرکز عطسه را در پایین ساقه‌ی مغز شما تحریک می‌کند، سریعاً پیام‌هایی برای بستن ناحیه‌ی گلو، چشم‌ها و دهان‌تان فرستاده می‌شود. سپس قفسه‌ی سینه شما شدیداً منقبض شده، به این ترتیب مقدار زیادی هوا به سرعت از طریق بینی عبور می‌کند؛ درنتیجه هوا همراه با بزاق و ماده‌ی مخاطی با شدت از دهان و بینی‌تان بیرون می‌آید. به این ترتیب عطسه کردن به پاک کردن مجاری بینی از مواد خارجی کمک می‌کند. در افراد سرما خورده، به دلیل ایجاد تورم، انتهای ناحیه‌ی بینی تحریک شده و به همین خاطر عطسه اتفاق می‌افتد.
برخی از افراد به طور معمول پشت سرهم و چندین بار متوالی در یک نوبت عطسه میکنند؛ عطسه‌های متوالی می‌توانند ناشی از تیک عصبی یا حتی تلاش بدن برای خارج کردن ذرات گرد و غبار از نواحی تنفسی باشند. به گفته پزشکان متخصص و محققان، برخی از افرادی که پشت سر هم عطسه میکنند، اغلب مبتلا به آلرژی‌های گوناگون هستند. این افراد حتی در فصولی هم که آلرژی شایع نیست، ممکن است به همین روال عطسه کنند!
چنانچه عطسه‌ی شما بیش از ۳ روز به طور مداوم به طول انجامید، حتما و در اولین فرصت ممکن به نزد پزشک متخصص مراجعه کنید تا دلایل به وجود آمدن عطسه‌های شما را ریشه‌یابی کرده و برای درمان آن، داروها و پرهیزهای مربوطه را ارئه نماید.
شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید عطسه بسیار سریع اتفاق می‌افتد! عطسه‌ها با سرعت ۱۶۱ کیلومتر در ساعت حرکت میکنند؛ میزان و قدرت یک عطسه به مقدار تحریک و سوزش ناحیه‌ی بینی بستگی دارد؛ زیرا شخص برای بیرون انداختن جسم خارجی مزاحم از بینی خود، عطسه می‌کند و عطسه کردن تا زمانی ادامه دارد که جسم خارجی از بینی شما خارج شود. یک عطسه می‌تواند ۲۰۰۰ الی ۵۰۰۰ باکتری و میکروب را در یک لحظه وارد هوا کند!
این واقعیت که سرفه و عطسه باعث گسترش بیماری می‌شوند، حقیقتی انکارناپذیر و قابل‌قبول است و بایستی به تمام افراد، به ویژه کودکان آموخت که در هنگام عطسه کردن، با دستمال تمیز، جلوی دهان و بینی خود را بپوشانند تا از گسترش میکروب‌ها در محیط جلوگیری نمایند و همچنین سعی کنید دستمال مربوطه را به طرز بهداشتی معدوم نمایید. به این نکته توجه داشته باشید که به هیچ عنوان از یک دستمال بهداشتی، دو بار استفاده نکنید؛ زیرا میکروب‌ها و باکتری‌ها می‌توانند تا چندین ساعت بر روی دستمال بهداشتی مرطوب، زنده بمانند. شما با این کار فقط آلودگی‌ها را در سرتاسر بدن خود منتشر می‌کنید. چنانچه به هنگام عطسه کردن، دستمال بهداشتی به همراه نداشتید، به ویژه در روزهای سرد زمستان که سرما نیز خورده‌اید، توصیه می‌کنیم جلوی دهان و بینی خود را با دست‌های‌تان بگیرید و از انتشار میکروب‌ها جلوگیری نمایید؛ همچنین بلافاصله پس از عطسه کردن، دست‌های خود را با آب و صابون خوب بشویید.
عطسه و عقاید خرافی و اشتباهات رایج
متاسفانه درباره عطسه کردن، خرافات بسیار زیادی وجود دارد! برای نمونه برخی از افراد به محض عطسه کردن، فال حافظ می‌گیرند! و یا عده‌ای باور دارند که وقتی عطسه میکنند، ممکن است قلب‌شان بایستد یا کره چشمان‌شان بیرون خواهد پرید! به این نکته توجه داشته باشید با وجود اینکه فشار خون در پشت چشم‌ها، به هنگام عطسه کردن کمی بالا می‌رود اما این فشار، آنقدر زیاد نیست که چشم‌های شما را از حدقه بیرون کند! و یا بعضی دیگر از افراد، پس از یک عطسه کردن، از لفظ "صبر آمد" استفاده میکنند و کار خود را متوقف می‌نمایند! برخی دیگر نیز در کفش‌های خود، نمک می‌ریزند و یا کفش‌های خود را لنگه به لنگه به پا میکنند! یا اگر گربه‌تان عطسه کند، باران خواهد آمد!
رابطه‌ی عطسه با اعصاب چشم و بینی
مکانیسم ایجاد عطسه در بین مردم جهان به هیچ وجه یکسان نیست! براساس تحقیقی که در کالج پزشکی ویسکانسین میلواکی در رابطه‌ی با عطسه انجام شده است، ۱۰ الی ۲۵ درصد امکان دارد که مردم عطسه‌هایی شبیه به هم و یکسان داشته باشند.
تنها ۲۵ درصد از مردم یا یکی از هر سه نفر، به هنگام نگاه کردن مستقیم به خورشید یا قرار گرفتن در معرض نور شدید، عطسه میکنند که به این نوع عطسه کردن، "عطسه‌ی ناشی از نور" گفته می‌شود؛ البته حساسیت به نور آفتاب مسئله‌ای کاملا ارثی است. براساس یکی از نظریه‌های دانشمندان و پزشکان، عطسه کردن از اعصابتان شروع می‌شود؛ در توضیح این موضوع می‌توان گفت عصب ناحیه‌ی جمجمه‌ای عامل بروز عطسه، با عصب بینایی مرتبط است. هنگامی که عصب بینایی فرد به شدت تحریک شده و مردمک چشم وی نسبت به نور عکس‌العمل شدیدی نشان می‌دهد، سریعاً منقبض می‌گردد؛ این فرآیند بر روی عصب ناحیه‌ی جمجمه‌ای بروز عطسه اثر گذاشته و سبب عطسه کردن می‌شود.
البته لازم به ذکر است که به نظر برخی دیگر از دانشمندان و پزشکان، افرادی که دارای آلرژی هستند، استعداد بیشتری را نسبت به عطسه کردن در مقابل نور شدید خورشید دارند. برداشتن ابرو بر روی عصبی در صورت‌تان که مسیر بینی را تامین می‌کند، اثر می‌گذارد و در نتیجه ممکن است موجب عطسه شود!
در توصیف علت عطسه به هنگام ورود یک جسم خارجی به راه‌های تنفسی می‌توان گفت: در این شرایط، حرکت مژه‌های موجود در مخاط بینی، پیامی را سریعا به مغز می‌رسانند که موجب عطسه کردن می‌شود؛ این عکس‌العمل بیشتر تحت کنترل حس لامسه‌ی بدن است تا حس چشایی.
دانستن این نکته نیز خالی از لطف نیست که انسان‌ها به هیچ وجه نمی‌توانند با چشمان باز عطسه کنند! در واقع این کار غیر ممکن است. ساختار عضلات ریز پشت ناحیه‌ی چشم و پلک‌های ما به شکلی آفریده شده‌اند که به محض رو به رو شدن با عطسه، طبق پالس‌هایی که به طور ناخودآگاه از مغز دریافت میکنند، به صورت خودکار بسته می‌شوند!
توجه داشته باشید این فرایند، یک واکنش کاملا طبیعی در بدن، در مقابل عطسه کردن است. البته به شما توصیه می‌کنیم به هیچ وجه سعی نکنید تا با چشمان باز عطسه کنید زیرا ممکن است به بافت عصبی ناحیه‌ی چشم شما آسیب وارد شود! بستن چشم‌ها در هنگام عطسه کردن، فرآیندی کاملاً ارادی است. بسیاری از افراد سعی کرده‌اند با چشم باز عطسه کنند، اما این کار ممکن نشده است. که شما هیچ وقت در خواب عطسه نمی‌کنید! شما وقتی می‌خوابید، اعصاب عطسه هم می‌خوابند و این یعنی وقتی خوابید، عطسه نخواهید کرد.
چطور می‌توان عطسه کردن را متوقف کرد؟
با اینکه هنوز دلیل علمی این اتفاق ثابت نشده است! اما می‌توان گفت نفس کشیدن از راه دهان و گرفتن بینی در آن لحظه، می‌تواند چاره ساز بوده و عطسه‌ی شما را متوقف نماید.