دندان درد یکی از معروف‌ترین و خسته‌کننده‌ترین بیماری‌هایی است که اغلب افراد در طول زندگی، چند مرتبه آن را تجربه میکنند. درد دندان دلایل مختلفی دارد و البته قابل پیشگیری است. برای شناخت علت‌های دردناک شدن دندان‌ها و گاهی درد گرفتن نقاطی از دهان که شبیه به دندان‌درد به نظر می‌رسد، ابتدا به مطالعه کردن ساختار دهان می‌پردازیم و سپس به دندان درد و علایم آن اشاره می‌کنیم.
با سلامت زیستی همراه شوید تا با دندان و دردهای ناحیه‌ی دهان و دندان آشنا شویم و نکات سلامت و بهداشت برای جلوگیری از دندان درد را بررسی کنیم.
دهان، اولین قسمت از ناحیه‌ی دستگاه گوارش است؛ داخل دهان دندان‌ها، فک بالا، فک پایین و حلق قرار دارد.
ساختمان یک دندان شامل چهار قسمت است:
- مینای دندان: این قسمت، سخت‌ترین و نیز مقاوم‌ترین قسمت دندان است که تمام سطح خارجی دندان را تشکیل می‌دهد؛ ۹۵ درصد ترکیبات تشکیل دهنده‌ی مینا را کلسیم شامل می‌شود.
- عاج دندان : قسمتی که بعد از مینای دندان قرار می‌گیرد و قسمت اصلی بدنه‌ی دندان را نیز تشکیل می‌دهد، عاج نام دارد. ۷۰ درصد ترکیبات تشکیل دهنده‌ی عاج را کلسیم شامل می‌شود و در برابر مواد شیمیایی و نیز حرارت حساس است.
- مغز دندان : مغز دندان، نوعی نسج بسیار نرم مکه در حفره‌ی درون دندان قرار گرفته است و شامل رشته‌ی عصبی دندان و مویرگ‌ها است و به وسیله‌ی عاج دندان احاطه شده است.
- ساروج دندان : یک لایه‌ی آهکی که ریشه‌ی دندان را پوشانده است (شبیه لثه روی فک‌ها).
درباره دندان درد چه می‌دانید؟
شاید بتوان گفت همه‌ی ما در طول زندگی، دندان درد را تجربه کرده‌ایم! دردی بسیار اذیت کننده. ممکن است این سوال برایتان پیش آید که دلیل بروز دندان درد چیست؟
درد یک مکانیسم یا واکنش حفاظتی است که از وجود یک مشکل خبر می‌دهد؛ در رابطه با موضوع درد دندان نیز این درد نتیجه‌ی واکنش اعصاب موجود در ناحیه‌ی پالپ دندان است که میزان و شدت آن نیز، به میزان و شدت محرک بستگی دارد.
شایع‌ترین و متداول‌ترین علت درد دندان و یا هرگونه درد در ناحیه ی صورت و به ویژه فک، پوسیدگی دندان است. توجه داشته باشید هنگامی که یک سوراخ (حتی بسیار کوچک) در یکی از دندان‌های شما ایجاد می‌شود، این سوراه می‌تواند در نهایت سبب التهاب در عصب دندانی و یا حتی التهاب در محل رگ‌های خونی در مرکز دندان آسیب دیده شود.
در بیان علت بروز دندان درد می‌توان گفت وقتی غذاهای شیرین را میل می‌نماییم، بزاق دهان غذا را تجزیه کرده و شکر موجود در آن را به اسید تبدیل می‌نماید؛ اسید حاصل از این فرآیند می‌تواند مینای دندان را نرم‌تر کرده و سبب ایجاد سوراخ بر روی آن شود. توجه داشته باشید دندان هرچه بیشتر در معرض مواد قندی قرار داشته باشد، اسید بیشتری تولید شده و سوراخ ایجاد شده نیز بزرگ‌تر خواهد بود؛ تا آن هنگام که سوراخ به اعصاب دندان رسیده و درد آغاز شود.
دندان درد به‌طور معمول با تورم در اطراف دندان آسیب دیده، سردرد، در بعضی موارد تب و نیز بوی بسیار بد دهان همراه است.
در بررسی انواع دردهای دندان، چنانچه غذا یا نوشیدنی سرد، گرم و یا حتی در بعضی مواقع شیرین مزه مصرف نماییم، درد حاصل کوتاه مدت و شدید است اما چنانچه دندان درد به وجود آمده بیشتر از سه دقیقه به طول انجامد، دندان آسیب دیده در حال مرگ است.
بررسی دلایل دیگر بروز درد دندان
در بروز دندان درد، علل دیگری نیز می‌توانند نقش داشته باشند که عبارتند از:
- شکستگی دندان: توجه داشته باشید بروز شکستگی در دندان می‌تواند ناحیه‌ی عاج دندان و یا در برخی موارد پالپ را نمایان نماید! این عارضه در بیان علمی سندروم دندان ترک خورده نامیده می‌شود.
- ترک خوردگی دندان: توجه داشته باشید این حالت، غیر قابل دیدن است و به همین دلیل نیز تشخیص آن دشوار است.
- ترمیم نادرست دندان و یا وجود پوسیدگی در زیر دندان: توجه داشته باشید در بعضی مواقع ترمیم دندان آسیب دیده می‌تواند عصب آن دندان را تحریک نماید که البته با گذشته زمان، این حساسیت از بین خواهد رفت.
- تحریک شدن اعصاب دندان بعد از درمان های دندان یا لثه: توجه داشته باشید ممکن است گاهی اوقات به دور از توجه به خوب یا بد بودن درمان انجام شده، روش درمان و یا مواد استفاده شده در درمان سبب بروز دردهایی شود که البته این‌گونه دردها بعد از گذشت چند روز، از بین می‌روند.
- بروز حساسیت در ناحیه‌ی عاج دندان در اطراف گردن دندان به هنگام مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سرد، گرم و یا غذاهای شیرین به سبب پایین آمدن لثه‌ی دندان و یا مسواک زدن نامناسب و بیش از حد.
دردهای شبیه به درد دندان
در بررسی مشکلات دهان و دندان، برخی دیگر از موارد نیز وجود دارند که علائمی مشابه دندان درد را دارا می‌باشند اما در این شرایط، خود دندان دارای مشکل خاصی نیست:
- بیماری پریودنتال یا التهاب لثه و به دنبال آن آبسه‌ی لثه
- بیماری اولسراتیو حاد یا زخم در لثه
- التهاب لثه: در اطراف دندان‌هایی که در حال درآمدن هستند به ویژه دندان آسیاب سوم یا همان دندان عقل؛ در توصیف وضعیت دندان آسیاب سوم بایستی گفت فضای لازم و کافی برای این دندان در دهان آدمی وجود ندارد! به همین دلیل این دندان به طور کامل و یا حتی جزئی در زیر لثه و در داخل استخوان ناحیه‌ی فک به صورت نهفته باقی می‌ماند؛ به دلیل عدم دسترسی مناسب به این دندان برای تمیز کردن، این منطقه برای رشد باکتری و ایجاد بیماری بسیار ایده‌آل است. مشکلات حاصل از این اتفاق می‌تواند درد بسیار شدید، عفونت و در اغلب مواقع پوسیدگی دندان را به همراه داشته باشد.
- سینوزیت یا التهاب سینوس‌ها: ممکن است دردهای ناشی از سینوزیت با درد دندان‌های ناحیه‌ی فک بالایی اشتباه گرفته شود.
- دندان قروچه: یا فشار دادن ناخودآگاه دندان‌ها؛ این اتفاق سبب آسیب دیدن دندان‌ها و حتی در بعضی مواقع سبب تحریک اعصاب دندانی می‌شود.
- زخم در زبان و یا لب‌ها یا بافت‌های نرم‌گونه.
علائم درد دندان
دندان درد به طور معمول به عنوان یک درد شدید و ناگهانی که به عصب دندان می‌زند، توصیف می‌شود؛ البته این درد در افراد مختلف، متفاوت است، در برخی افراد دندان درد دارای درد ملایم تا شدید، طولانی مدت یا کوتاه، تحریکی و یا حتی خود‌به‌خود و مداوم و یا گهگاه است.
همچنین این عارضه به‌طور معمول با تورم در نزدیکی دندان آسیب دیده، سردرد، گوش‌درد، در بعضی موارد تب و نیز بوی بسیار بد دهان همراه است.
نحوه‌ی تشخیص دندان درد
برای تشخیص درد دندان و عارضه‌ی آن، دندانپزشک با انجام آزمایش‌های تشخیصی علاوه بر عکس‌برداری به روش اشعه‌ی X، منشاء بروز درد دندانی را بررسی می‌نماید؛ توجه داشته باشید این آزمایش‌های تشخیصی با تقلید عواملی که می‌تواند سبب تحریک درد دندان شود، همراه است برای نمونه سرما، گرما، فشار حاصل از گاز گرفتن و جویدن و نیز فشار انگشت روی لثه و روش‌های دیگر.
به این نکته دقت داشته باشید که در برخی شرایط، علت بروز دندان درد به جای دیگری (متفاوت از محل درد) مرتبط است و تنها با انجام این آزمایش‌های تشخیصی می‌توان منشاء درد را به درستی تشخیص داد.
علت بیشتر شدن درد دندان در شب
شب‌ها چون به حالت خوابیده و درازکش هستیم، به همین دلیل فشار ناحیه‌ی سر و نیز داخل رگ‌ها افزایش پیدا می‌کند؛ در صورتی که این فشار در حالت ایستاده، کمتر است. این اتفاق سبب می‌شود تا فشار رگ‌های موجود در اتاق پالپ افزایش پیدا کرده و در نتیجه فشار داخلی ناحیه‌ی پالپ دندان بیشتر می‌شود و دندان درد نیز به همان نسبت، بیشتر و بیشتر می‌شود.
فردی که به دندان درد شبانگاهی دچار شده است، شب هنگام بلند شده و تا صبح، مدام قدم می‌زند! زیرا در حالت ایستاده، با کاهش فشار خون، میزان درد نیز کاهش می‌یاید و به محض دراز کشیدن، این درد تشدید می‌شود.
توصیه هایی برای پیشگیری از دندان درد
پیش بینی و پیشگیری از بروز دندان درد، فکری ایده‌آل است؛ شما می‌توانید یک مشکل دندانی را به سرعت و به طور کاملا موثر پیش از ایجاد صدمه‌های بیشتر و نیز انتشار عفونت در بدن، درمان نمایید. رعایت بهداشت دهان و دندان و نیز مراجعه منظم به دندانپزشک می‌تواند شما را در داشتن دندان‌های سالم و نگهداری از آن‌ها یاری رساند.
سوراخ‌های کوچک روی دندان را می‌توان پیش از تبدیل شدن به سوراخ‌های بزرگ‌تر و نیز ایجاد آبسه و عفونت ترمیم کرد. این اقدام سبب می‌شود تا مشکلات لثه را پیش از تبدیل شدن به بیماری شناخت و درمان کرد.
همچنین نکات زیر را نیز همواره در یاد داشته باشید:
- از مسواک و نیز خمیردندان دارای فلوراید استفاده نمایید.
- از نخ دندان استفاده نمایید.
- میزان مواد قندی مصرفی خود را کنترل نمایید.
- از جویدن یخ خودداری نمایید.
- از جویدن غذاهای بسیار سخت که ممکن است سبب شکستگی دندان شود، خودداری نمایید.
- از شکستن اشیاء سخت یا باز کردن در بطری‌ها با دندان خود خودداری نمایید.
- به هیچ وجه گره‌ای را با دندان خود باز نکنید.
- از اشیایی مانند سنجاق، کاغذ و ... برای خلال کردن دندان خود استفاده نکنید (این اشیاء به شدت آلوده می‌باشند)
- از میزان اسیدیته‌ی نوشیدنی‌های مصرفی خود اطلاع داشته باشید (زیرا اسید موجود در نوشیدنی‌ها می‌تواند سبب ایجاد حساسیت در دندان‌های شما شود).
- از مراجعه به افراد غیر متخصص در علم دندانپزشکی خودداری نمایید (توجه داشته باشید دخالت افراد غیر متخصص می‌تواند سبب انتقال بیماری های خطرناک مثل ایدز و هپاتیت شود).
ممکن است لثه به مشکلات دیگری نیز دچار شود. در بیماری‌های مربوط به لثه، لثه قرمز رنگ، دارای التهاب و پر خون و نیز بوی بدن دهان می‌شود (در بعضی موارد دیده شده است که قوام لثه نیز شل شده است به صورتی که به هنگام مسواک زدن و یا خوردن میوه خون‌ریزی کرده است). میکروب‌های جمع شده در این ناحیه، علاوه بر پوسیدگی دندان، ممکن است سبب لق شدن دندان نیز شوند.
در بیشتر مواقع چون فرد بیمار از بیماری خود مطلع نیست، بیماری ادامه پیدا می‌کند و استخوان فک (در ناحیه‌ای که دندان قرار گرفته است) خورده شده و لثه نیز به سمت ریشه‌ی دندان کشیده می‌شود. در این وضعیت گفته می‌شود که لثه و نیز استخوان فک فرد بیمار تحلیل رفته است.