آفت دهان یک زخم مخاط دهان است که به صورت زخم‌های کوچک و بزرگ، گرد و کم عمق در داخل دهان شکل می‌گیرند. بروز آفت دهان می‌تواند علل گوناگونی داشته باشد. بهترین راهکار برای از بین بردن آفت دهان تقویت سیستم ایمنی بدن است که برای این امر می‌توان از رژیم غذایی سرشار از مواد غذایی تازه و ویتامین‌ها کمک گرفت. در این مطلب، به معرفی علل بروز آفت دهان خواهیم پرداخت.
با سلامت زیستی همراه باشید تا با علل بروز آفت دهان و همچنین روش‌های درمان آن آشنا شوید.
آفت دهان ؛ زخمی ساده اما آزاردهنده!
آفت دهان یا زخم آفتی نوعی زخم کوچک بی‌خطر که اندازه‌ی آن از یک سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند، دایره‌ای شکل، سطحی، سفید یا زرد رنگ و خوش‌خیم است که به طور معمول در بافت نرم داخل دهان و بر روی ناحیه‌ای که پوست به استخوان زیرین متصل نشده است، زیر زبان، لب‌ها، گونه‌ها و گاهی حتی بر روی غشاء ناحیه‌ی لثه ایجاد می‌شود.
آفت دهان دارای انواع مختلف و همچنین دلایل بروز متفاوتی می‌باشد و به طور معمول و خود به خود در یک دوره‌ی ۷ الی ۱۰ روزه بهبود می‌یابد و اثری از خود باقی نمی‌گذارد. توجه داشته باشید در صورتی که این زخم‌های دهانی بیش از ۳ هفته باقی بمانند یا علایم بهبودی ادامه پیدا نکنند و یا حتی به طور مکرر عود کنند، بایستی به دنبال توصیه‌های پزشکی باشید و به نزد یک دندانپزشک متخصص مراجعه نمایید؛ انجام این کار به ویژه در صورتی که سیگار می‌کشید، مهم‌تر و حساس‌تر است.
آفت دهان می‌تواند در هنگام غذا خوردن، نوشیدن و یا حتی مسواک زدن دردناک و اذیت کننده باشد. بد نیست بدانید ۲۰ درصد از مردم جهان، حداقل یک بار یا بیشتر در طول زندگی خود دچار آفت دهان می‌شوند. کودکان و افراد سالمند بیشتر دچار آفت دهان می‌شوند و همچنین این زخم سطحی بیشتر در زنان دیده می‌شود. برای بسیاری از افراد این سوال پیش می‌آید که آیا این آفت دهان، قابل انتقال به دیگران است؟ در پاسخ بایستی گفت خیر! آفت‌های دهان عفونی نبوده و قابل انتقال به فرد دیگری نیستند. همچنین باید بدانید که آفت دهانی برخلاف تاول‌هایی که در اثر تب‌های شدید با منشاء سرماخوردگی در داخل دهان ایجاد می‌شوند و هرگز خارج از دهان ایجاد نمی‌شوند.
بررسی انواع آفت‌های دهانی
آفت‌های کوچک یا مینور
رایج ترین نوع آفت دهانی است؛ به طوری که از هر ۱۰ نفر از مبتلا به این عارضه، ۸ نفر دچار این نوع زخم می‌شوند. توجه داشته باشید آفت‌های مینور کوچک، دایره‌ای شکل و رنگی متمایل به زرد دارند اما ناحیه اطراف آفت متورم و قرمز رنگ است و کمتر از ۱۰ میلی‌متر طول دارند و به طور معمول ظرف ۱۰ روز الی ۲ هفته برطرف می‌شوند. در این حالت، هر بار چهار تا شش آفت به صورت همزمان ایجاد می‌شود!
آفت‌های بزرگ یا ماژور
از هر ۱۰ مورد مبتلا به آفت، یک مورد به آفت ماژور مبتلا می‌شود. این آفت‌ها بزرگ‌تر و عمیق‌تر هستند یعنی قطری در حدود ۱۰ میلی‌متر و اغلب حاشیه‌ی برجسته و نامنظمی دارند. در این وضعیت، به طور معمول فقط یک یا دو آفت در لحظه ظاهر می‌شود. آفت‌های ماژور دردناک می‌باشند و می‌توانند در امر جویدن غذا و نیز بلع، مشکل ایجاد نمایند. بهبودی این نوع زخم می‌تواند بین ۲ هفته تا حتی در بعضی موارد تا چندین ماه طول بکشد! همچنین ممکن است باعث ایجاد جای زخم در دهان شود. به این نکته توجه داشته باشید که هر آفتی که بیش از ۳ هفته در دهان باقی بماند، بایستی توسط دندانپزشک متخصص معاینه شود.
آفت‌های هرپتی فرم یا تبخال
این نوع آفت‌ها به سرهای نوک سوزنی معروف هستند و از هر ۱۰ مورد، یک مورد مبتلا به این نوع آفت دهانی وجود دارد. این نوع آفت دهان، در گروه‌های ۱۰ تا ۱۰۰ تایی و به طور معمول در بین افراد بزرگسال دیده می‌شود؛ حتی ممکن است تعدادی از این آفت‌ها به یکدیگر متصل شده و شکلی نامنظم به خود بگیرند! این آفت‌ها ۱ الی ۲ میلی‌متر طول دارند. این نوع آفت‌های دهانی بدون باقی گذاشتن جای زخم، پس از ۱ هفته تا ۲ ماه بهبود می‌یابند.توجه داشته باشید برخلاف نامی که آن آفت‌ها دارند، هبچ ارتباطی با تبخال ندارند!
علایم بروز آفت‌های دهان
آفت‌های دهان دارای برخی نشانه‌ها و علایم می‌باشند که با مشاهده‌ی آن‌ها می‌توان به بیماری خود پی برد؛ برخی از علایم عبارتند از:
- تب
- تنبلی و ضعف جسمانی
- متورم شدن غدد لنفاوی
- بروز زخم یا زخم‌های دردناک در داخل دهان، روی زبان، بخش عقبی سقف دهان و یا حتی در داخل گونه‌ها
- بروز زخم گرد، سفید و یا خاکستری رنگ با کناره یا لبه‌های قرمز رنگ
نحوه‌ی تشخیص آفت‌های دهان
توجه داشته باشید بایستی آن دسته از افراد که پی در پی و آن هم به تعداد زیاد آفت می‌زنند، جهت تشخیص بیماری مستعد کننده‌ی این زخم‌ها، تحت معاینات کامل پزشکی قرار گرفته و درمان شوند؛ برخی از روش‌های تشخیصی عبارتند از: انجام آزمایش خون به جهت شمارش تعداد سلول‌های خونی، بررسی میزان آهن موجود، اسیدفولیک و همچنین میزان ویتامین B12.
علل بروز آفت‌های دهان
بهتر است بدانید علت بروز آفت دهان هنوز مشخص نیست! استرس، آسیب به بافت و یا حتی آسیب سیستم دفاعی بدن به غشای مخاطی، به عنوان علت زخم‌های ساده‌ی دهان تلقی می‌شود. در بسیاری از موارد این نوع زخم‌ها بدون هیچ دلیل ظاهری در افرادی که تن سالمی دارند، روی می‌دهد! برخی از علل بروز آفت‌های دهانی عبارتند از:
در برخی موارد آسیب‌های شدید به دهان می‌تواند تبدیل به زخم‌ها و آفت‌های دهان شوند؛ برای نمونه آسیب‌های ناشی از دندان مصنوعی، گاز گرفتن گونه و زبان، مسواک زدن نادرست و با شدت، کارهای دندانپزشکی و یا حتی در بعضی شرایط آسیب‌های ورزشی و غیره.
حساسیت‌های غذایی می‌تواند علت بروز آفت دهان باشد؛ توجه داشته باشید سطح دهان می‌تواند به غذایی که می‌خورید، واکنش نشان دهد! در برخی افراد، مواد غذایی مانند شکلات، قهوه، توت فرنگی، تخم مرغ، آجیل، پنیر و غذاهای ادویه‌دار و اسیدی می‌توانند به حدی باعث تحریک دهان شوند که در نهایت آفت شکل بگیرد.
برخی از بیمارهای حاصل از باکتری‌ها و ویروس‌ها نیز می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های دهانی شود! شایع‌ترین علت بروز آفت دهان، هلیکوباکتر پیلوری می‌باشد که همان دلیل ایجاد زخم معده و تبخال است و یا ویروس وارسیلا زوستر که باعث به وجود آمدن بیماری آبله مرغان و زونا می‌شود. همچنین ویروس هرپس سیمپلکس باعث تبخال می‌شود در صورت عدم درمان می‌تواند به زخم‌های پایدارتری مانند آفت دهان تبدیل شود.
در برخی از افراد پس از اولین بار ترک دخانیات، امکان بروز آفت‌های دهانی وجود دارد؛ البته این وضعیت موقتی است.
در برخی زنان، زخم‌های دهان در اثر تغییرات هورمونی می‌تواند روی دهد؛ در زمان‌های مشخصی از چرخه‌ی قاعدگی زنان برای نمونه آفت دهان قبل از قاعدگی روی می دهد! همچنین در برخی دیگر زخم آفت‌های دهانی پس از یائسگی روی می‌دهد!
کمبود مواد مغذی برای نمونه فقر آهن و برخی از ویتامین‌ها برای نمونه B12 و اسید فولیک می‌تواند دلیلی برای ایجاد زخم‌های دهانی باشد.
بروز آفت‌های دهانی می‌تواند به سبب عامل ژنتیک نیز باشد؛ برای نمونه این عارضه در بعضی از خانواده ها وجود دارد.
همچنین استفاده از برخی داروها می‌تواند سبب بروز آفت‌های دهانی شود؛ برای نمونه داروهای نیکوراندیل، داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن و یا حتی برخی قرص‌های مشخص که بایستی برای مصرف، ابتدا در دهان حل شوند مانند آسپیرین و غیره. همچنین در برخی از موارد انجام رادیوتراپی در اطراف سر و گردن می‌تواند دلیلی در بروز آفت‌های دهانی باشد.
داروهای درمان آفت دهان
آفت دهانی، زخم بسیار دردناکی است که به کمک مسکن‌های قوی درمان می‌شود. توجه داشته باشید هیچ گونه درمانی که باعث جلوگیری از ایجاد مجدد آفت دهان شود، وجود ندارد. شما می‌توانید از دهان‌شویه‌های ضدمیکروبی نیز استفاده نمایید؛ دهان‌شویه‌های ضد میکروبی به از بین بردن هر گونه میکروارگانیزم برای نمونه باکتری‌ها، ویروس‌ها و یا حتی قارچ‌ها کمک کنند.
برخی از داروهایی که می‌توانند اثرات آفت‌های دهانی را کاهش دهند، عبارتند از:
- چنانچه فرد مبتلا به آفت دهان، دارای کمبود ویتامین‌های ضروری برای نمونه ویتامین B12، آهن و اسید فولیک است، این داروها برای وی تزریق می‌شود. همچنین برخی از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی فقط و فقط در صورت بروز آفت‌های دهانی شدید و دردناک تجویز می‌شوند.
- داروهای مسکن استروئیدی و یا حتی اسپری‌های تنفسی استروئیدی برای نمونه بکلومتازون.
- دهان‌شویه‌های کلرهگزیدین؛ این دهان‌شویه‌ها حاوی داروهای بی‌حسی موضعی، آنتی بیوتیک‌ها و آنتی هیستامین‌ها هستند.
- اسپری یا دهان‌شویه‌های بنزدامین؛ دقت داشته باشید دهان‌شویه‌ی بنزیدامین ممکن است در اولین استفاده، باعث سوزش شود! اما با استفاده‌ی مداوم از آن، این سوزش برطرف خواهد شد. چنانچه این سوزش ادامه داشته باشد، با پزشک متخصص مشورت کنید.
- برخی از بی‌حس کننده‌های موضعی برای نمونه لیدوکائین
- برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها برای نمونه داکسی سایکلین
- ژل کولین سالیسیلات
توجه داشته باشید شما می‌توانید تمامی داروهای بالا را بدون تجویز نسخه‌ی پزشک متخصص، از داروخانه خریداری نمایید. در مورد اینکه کدام دارو برای شما مناسب‌تر است، با مسئول داروخانه مشورت نمایید؛ توجه داشته باشید برخی از ژل‌های درمان آفت دهان، برای کودکان زیر ۱۶ سال مناسب نیست.
درمان آفت‌های دهان با استفاده از لیزر درمانی
یکی دیگر از روش‌های درمان آفت‌های دهانی، بهره گیری از روش درمانی لیزر درمانی است؛ درمان با استفاده از لیزر، دارای مزایای زیر می‌باشد:
- شاید جالب باشد بدانید که انرژی لیزر درمانی، ویروسی که باعث آفت شده است را از بین می‌برد.
- بهبودی آفت دهان به صورت فوری، عمقی و بدون ناراحتی بیشتر اتفاق می‌افتد.
- این روش درمانی، مانع از پیشروی ضایعه پس از درمان می‌شود.
- این روش درمانی، تنها در چند دقیقه و بدون بی‌حسی انجام می‌شود.
درمان‌های طبیعی و خانگی افت‌های دهان
شست و شوی دهان با استفاده از برخی مواد خوراکی می‌تواند درد شما را تسکین دهند و به زخم شما کمک کنند تا روند بهبودی سریع‌تر اتفاق افتد. برای نمونه شما می‌توانید از مواد خوراکی زیر برای بهبود زخم و تسکین درد خود استفاده نمایید:
روغن نارگیل: روغن نارگیل به دلیل داشتن ترکیبات ضد میکروبی، برای درمان طبیعی آفت و زخم دهان مناسب است. این روغن را با استفاده از یک پنبه‌ی تمیز و استریل به صورت ضربه‌ای و آرام بر روی زخم دهان خود بزنید و سپس آن را روی زخم نگه دارید؛ توصیه می‌کنیم این روش را چندین مرتبه در طول روز تکرار کنید.
گیاه بابونه: چای بابونه می‌تواند به سادگی التهاب را کاهش داده و در زودترین زمان ممکن، التهاب را از بین ببرد. برای بهره‌گیری از خواص بابونه، یک کیسه چای بابونه را درون یک فنجان آب داغ قرار دهید؛ صبر کنید تا کیسه‌ی چای دم بکشد. سپس هنگامی که چای کمی سرد شد، آن را درون دهان خود بگردانید تا با آفت‌ها تماس پیدا کند.
آلوئه‌ورا: توجه داشته باشید گیاه آلوئه‌ورا می‌تواند دردی را که به خاطر آفت‌ها حس می‌کنید، از بین برد. برای استفاده از این خاصیت آلوئه‌ورا، ژل آلوئه ورا را در آب حل کنید ؛ هنگامی که با موفقیت آن را مخلوط کردید، با آن غرغره کنید. بایستی این کار در طول روز، ۳ مرتبه انجام دهید.
فلفل قرمز: فلفل قرمز حاوی ماده‌ی کپسایسین است که می‌تواند درد ناشی از آفت‌های دهان را برطرف نماید. برای استفاده از این خاصیت استثنایی فلفل قرمز، آب گرم را با فلفل قرمز آسیاب شده مخلوط کنید؛ آن‌ها را با هم مخلوط کنید تا یک خمیر تشکیل دهند. سپس از گوش پاک کن تمیز و استریل برای قرار دادن مستقیم آن روی آفت دهان خود استفاده کنید. این کار را در طول روز، ۲ الی ۳ مرتبه تکرار نمایید.