عارضه‌ی اسهال، یک واکنش طبیعی و مشکلی رایج است که به طور معمول به صورت خود به خود برطرف می‌شود. اما توجه داشته باشید چنانچه فرد مبتلا به اسهال، به سبب این عارضه دچار کم آبی شود، موضوع کمی خطرناک است! در این مطلب، به معرفی شیوه‌های درمان این عارضه خواهیم پرداخت.
با سلامت زیستی همراه باشید تا با شیوه‌های درمان عارضه‌ی آزاردهنده‌ی اسهال در کودکان و بزرگسالان آشنا شوید.
آشنایی با اسهال و علت و انواع آن
اسهال، یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی و مشکلات رایج و متداول است که اغلب در فصل تابستان شیوع بیشتری داشته و در طی آن تعداد دفعات دفع مدفوع فرد افزایش می‌یابد. این مورد ممکن است برای هر فردی در طول زندگی پیش آید؛ به بیان ساده‌تر اسهال عبارت است از دفع مدفوع آبکی شل که بیش از سه مرتبه در روز اتفاق افتد! عارضه‌ی اسهال اگر چه زیان‌آور نیست ولی می‌تواند خطرناک باشد و یا نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد! آبکی شدن مدفوع که از نرم تا به صورت کاملاً آبکی است هنگامی اتفاق می‌افتد که ناحیه‌ی معده و یا روده‌ی کوچک قدار زیادی آب ترشح کند! و قسمت پایینی روده‌ی کوچک و نیز روده‌ی بزرگ، آب ترشح شده را جذب نکرده و یا هضم نشده باقی بماند! در بیان علت این اتفاق می‌توان گفت بعضی از ویروس‌ها و باکتری‌ها موجب افزایش میزان ترشح آب می‌شوند که این اتفاق به دو صورت ممکن می‌شود: ملتهب کردن لایه درونی روده کوچک و یا به وسیله تولید مواد شیمیایی .
همچنین توجه داشته باشید التهاب ناحیه‌ی روده‌ی کوچک و بزرگ در اثر باکتری‌ها و یا بیماری‌های التهابی ناحیه‌ی روده‌ی کوچک و بزرگ می‌تواند سرعت عبور غذا را در ناحیه‌ی روده افزایش داده و موجب کاهش زمان مورد نیاز برای جذب آب شود. برای نمونه بیماری کولون هچون کولیت کلاژنی ی‌تواند موجب از بین بردن توانایی جذب آب در کولون شود! هنگامی که بدن مایعات و مقدار الکترولیت‌های زیادی را از دست می‌دهد، بدن دچار کم آبی ی‌شود. دقت داشته باشید مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته در طی عارضه‌ی اسهال، بایستی به سرعت جایگزین شوند زیرا بدن فرد نمی‌تواند بدون دارا بودن میزان مناسبی مایعات عملکرد صحیحی داشته باشد. عارضه‌ی اسهال ممکن است با درد در ناحیه‌ی شکم، نفخ، تهوع یا استفراغ و یا نیاز فوری به استفاده از سرویس بهداشتی همراه باشد. حتی در برخی موارد ممکن است تب یا مدفوع خونی یز در این عارضه دیده شود.
درمان اسهال و داروهای ضداسهال
به طور معمول اسهال، خود بدون هیچ درمان خاصی از بین می‌رود؛ اما شرایطی نیز وجود دارد که این عارضه اذیت کننده شده و برای رفع آن، بایستی چاره‌ای اندیشید.
سوالی که اکنون مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان عارضه‌ی اسهال را درمان کرد؟
توجه داشته باشید هنگامی که فردی دچار عارضه‌ی اسهال می‌شود، بدن وی مقدار قابل توجهی آب و مایعات از دست می‌دهد. در این شرایط، کم آبی اتفاق افتد. مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته از بدن فرد در طی عارضه‌ی اسهال، بایستی به سرعت جایگزین شوند زیرا بدن انسان نمی‌تواند بدون وجود آن‌ها عملکرد صحیح و درستی داشته باشد.
جاذب‌ها موادی هستند که آب را به خود جذب میکنند. جاذب‌هایی که خورده می‌شوند، مدفوع اسهالی را کمتر آبکی میکنند! همچنین ممکن است آن‌ها با مواد شیمیایی سمی تولید شده به وسیله‌ی باکتری‌هایی که سبب ترشح آب در ناحیه‌ی روده بوده است، ترکیب شوند. دو ماده‌ی جاذب اصلی عبارتند از attapulgite و polycarbophil که هر دو آن‌ها بدون نیاز به نسخه‌ی تجویزی پزشک متخصص، در دسترس هستند. نمونه‌هایی از محصولاتی که دارای ماده‌ی attapulgite هستند، عبارتند از Donnagel ،Rheaban ، Diasorb.
Equilactin یک محصول ضد اسهال است که دارای ماده‌ی attapulgite است؛ دو ماده‌ی attapulgite و polycabophil ناحیه‌ی روده باقی می‌مانند و بنابراین هیچ گونه عارضه‌ی جانبی خارج از دستگاه گوارشی ندارند! البته آن‌ها ممکن است گاه موجب بروز یبوست و نفخ شوند.
از دیگر داروهای مفید و موثر در درمان عارضه‌ی اسهال، قابض‌ها یا anti-motility ها هستند؛ قابض‌ها داروهایی هستند که باعث شل شدن ماهیچه‌های ناحیه‌ی روده کوچک و یا کولون می‌شوند. دقت داشته باشید این شل شدن موجب آهسته حرکت کردن جریان مواد غذایی در داخل ناحیه‌ی روده شده و در نتیجه زمان بیشتر برای جذب آب در داخل ناحیه‌ی روده و کولون فراهم می‌شود. همچنین بهتر است دانید این داروها، دل پیچه‌های ناشی از اسهال را نیز با شل نمودن ماهیچه‌ها از بین می‌برد. برخی از داروهای قایض عبارتند از Loperamide، که این دارو بدون تجویز پزشک متخصص نیز در اختیار است. داروی دیفنوکسیلات diphenoxylate که احتیاج به نسخه و تجویز پزشک متخصص دارد. هر دو داروی نام برده شده از گروه داروهای مخدر هستند؛ همچون داروی معروف کدئین! اما هیچکدام از آن‌ها اثر کاهش درد مخدرها را ندارد. داروی Loperamide اگر چه در ارتباط با داروهای مخدر است، اما اعتیادآور نیست.
دقت داشته باشید داروی دیفنوکسیلات چنانچه در دوزهای بالا مصرف شود، به علت اثرات شبه مخدر، اعتیادآور است. توجه داشته باشید به سبب جلوگیری از بروز سوء مصرف داروی دیفنوکسیلات، داروی دومی به نام اتروپین به لوپرامید در لوموتیل افزوده‌اند که اگر مقدار زیادی لوموتیل مصرف نمایند، دچار اثرات جانبی ناراحت کننده‌ی داروی اتروپین می‌شوند.
این نکته را به یاد داشته باشید که داروهای قابض نبایستی بدون مشاوره با پزشک متخصص برای درمان اسهال‌های متوسط تا شدید ایجاد شده به سبب بیماری کولون زخمدار، بیماری کولیت به سبب باکتری c.difficile و همچنین عفونت‌های ناحیه‌ی روده به سبب باکتری‌هایی که به دیواره‌ی روده هجوم می‌برند برای نمونه شیگلا، مصرف شوند. زیرا استفاده از آن‌ها می‌تواند موجب بروز التهابات جدی و همچنین طولانی شدن عفونت‌ها شود.
همان طور که در ابتدا بیان شد بیشتر موارد اسهال، کوتاه اثر هستند و احتیاج به درمان آنتی‌بیوتیکی ندارند. آنتی‌بیوتیک‌ها نبایستی در درمان عارضه‌ی اسهال استفاده شوند تا زمانی که توسط کشت معلوم شود که برای مبارزه با باکتری، نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها وجود دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها به طور معمول در برخی موارد استفاده می‌شوند که این موارد عبارتند از:
- فرد بیمار، اسهال شدید داشته باشد.
- فرد بیمار، از بیماری‌های ناتوان کننده مانند نارسایی قلبی، بیماری‌های ریوی و یا ایدز رنج ببرد.
- و یا در شرایطی که آزمایش مدفوع فرد مبتلا به عارضه‌ی اسهال، دارای انگل، عفونت‌های باکتریایی جدی مانند شیگلا و C.difficile باشد.
- و در نهایت اسهال مسافران.
شاید این سوال برای شما پیش آید که که منظور از اسهال مسافرتی چیست؟
در پاسخ بایستی گفت اسهال مسافرتی هنگامی اتفاق می‌افتد که شما غذا و یا آب آلوده به باکتری، ویروس و یا انگلی را مصرف کنید.
دقت داشته باشید درست است که آب در پیشگیری از بروز کم آبی خیلی در بدن، بسیار مهم است ولی حاوی اکترولیت‌هایی از جمله نمک و پتاسیم نیست.
محلول‌های خوراکی الکترولیتی یا در اصطلاح ORS، محلول‌هایی هستند که در برگیرنده کربوهیدرات‌ها از جمله گلوکز و یا rice syrup و همچنین الکترولیت‌ها از جمله سدیم، پتاسیم، کلر و سیترات یا بیکربنات است. البته لازم به بیان این نکته است که سازمان بهداشت جهانی یا WHO به صورت ابتکاری، محلول الکترولیت خوراکی WHO-ORS را برای بازیافت آب و همچنین الکترولیت در قربانیان اسهال‌های شدید مانند وبا توصیه کرده است. دقت داشته باشید این محلول خوراکی دارای گلوکز و انواع الکترولیت‌ها است. هدف از الکترولیت‌ها در محلول الکترولیت خوراکی WHO-ORS، پیشگیری و درمان کمبودهای الکترولیتی است. گلوکز در محلول الکترولیت خوراکی WHO-ORS بسیار مهم است؛ زیرا این قدرت را به روده‌ها می دهد تا به طور سریع آب و الکترولیت‌ها را جذب کند.
بد نیست بدانید در ایالات متحده آمریکا، محصولات تجاری از قبل آماده شده‌ی ORS برای بازیافت و پیشگیری از کاهش آب بدن در وجود دارند که شبیه به نوع محلول الکترولیتی سازمان بهداشت جهانی است. برای نمونه محصولاتی چون pedialyte ، Infalyte، Rehydralyte و resol. بیشتر محصولات ORS خوراکی در دسترس در ایالات متحده آمریکا حاوی گلوکز هستند؛ البته محصول infalyte تنها نمونه ای است که به جای گلوکز، دارای ماده‌ی کربوهیدرات برنج است.
محلول ORS را می‌توان در اسهال‌های متوسط تا شدید که با کاهش میزان آب بدن همراه است، استفاده کرد؛ مقدار استفاده از این محلول در کودکان با سنین بزرگتر از ۱۰ سال و همین طور در افراد بالغ به میزان ۵۰ سی‌سی به ازای هر ۱ کیلوگرم از وزن بدن، در خلال ۴ تا ۶ ساعت. پس از بازیافت آب بدن، بایستی استفاده از محلول ORS را در میزان ۱۰۰ الی ۲۰۰ سی‌سی به ازای هر ۱ کیلوگرم از وزن به مدت ۲۴ ساعت ادامه دهید تا هنگامی که اسهال متوقف شود.
برای نگهداری سطح الکترولیت‌های بدن خود، می‌توانید آبگوشت و یا سوپ که محتوی الکترولیت سدیم است و همچنین آب‌میوه، میوه‌های نرم و یا سبزیجات که محتوی الکترولیت پتاسیم است، استفاده نمایید.
به شما توصیه می‌کنیم تا هنگامی که عارضه‌ی اسهال شما برطرف نشده است، سعی کنید از محصولات لبنی و همچنین غذاهای چرب، غذاهای دارای مقدار ماده‌ی فیبر زیاد همچون سبزیجات میوه‌های تازه و غلات و یا حتی مواد غذایی خیلی شیرین و نیز محصولات حاوی ماده‌ی کافئین بپرهیزید. زیرا این قبیل غذاها موجب تشدید عارضه‌ی اسهال شما می‌شوند. شما می‌توانید همراه با بهبودی تدریجی از غذاهای نرم و ملایم برای نمونه موز، برنج بی‌نمک، سیب زمینی پخته شده، نان برشته شده، کلوچه‌ی خشک شده، هویج پخته شده، مرغ پخته شده بدون پوست و چربی و... را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. البته دقت داشته باشید برای بچه‌ها ممکن است رژیمی غذایی تحت عنوان BRAT توصیه شود که عبارت است از موز، سیب و همچنین نان برشته شده.
پس از بازیابی آب بدن در کودکان با سنین بزرگتر از ۱۰ سال و همین طور در افراد بالغ، بایستی خوردن مواد جامد را هر چه زودتر از سر بگیرند.
اما در رابطه با نوزادان و کودکان؛ آن‌ها می‌توانند در صورت ابتلا به عارضه‌ی اسهال به سرعت و به صورت بسیار شدید دچار کاهش میزان آب بدن شوند و بنابراین احتیاج فوری به بازیابی آب بدن داشته باشند؛ به همین دلیل نوزادان مبتلا به عارضه‌ی اسهال، بایستی باید به خوردن شیر مادر یا شیر خشک ادامه دهند و همچنین توسط پزشک متخصص اطفال برای تشخیص و درمان عفونت‌های زیر ساختی به خوبی معاینه شوند. پزشک متخصص اطفال ممکن است نوزادی را که دچار کاهش آب بدن به علت گاستروانتریت ویروسی شده است را، در منزل و با استفاده از ORS خوراکی درمان کند و یا بهره گیری از محلول‌های هیدراسیونی که می‌توان آن‌ها را بدون نسخه و تجویز پزشک متخصص از داروخانه‌ها تهیه کرد؛ برای نمونه شربت Pedialyte که می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
به یاد داشته باشید چنانچه فرد مبتلا به عارضه‌ی اسهال، دچار سفتی در ناحیه‌ی شکم باشد و یا دیگر علائمی چون تب بالا، وجود خون در مدفوع، نشانه‌های کم آبی و یا ادامه‌ی عارضه‌ی اسهال برای مدت زمان بیش از ۳ روز باشد، بایستی به پزشک متخصص مراجعه کند.