کودکان به طور معمول مدفوع شل را تجربه میکنند که بروز این اتفاق، نشانه‌ای از بیماری اسهال نیست! در صورتی که کودک بیش از معمول دفع مدفوع شل داشته باشد و مدفوع آن آبکی باشد، احتمال ابتلا به بیماری اسهال بسیار است! در این مطلب، به توضیحی کوتاه در رابطه با بیماری اسهال در کودکان و همچنین علل بروز آن خواهیم پرداخت.
با سلامت زیستی همراه باشید تا با بیماری اسهال در کودکان و همچنین شیوه‌های درمان آن آشنا شوید.
اسهال در کودکان
بیماری اسهال یکی از شایع‌ترین و رایج‌ترین بیماری‌ها در دوران شیرخواری و همچنین کودکی است که عبارت است از افزایش غیرطبیعی تعداد دفعات اجابت مزاج (سه دفعه یا بیشتر) در نوزاد یا کودک در طول ۲۴ساعت که در آن مدفوع شل یا آبکی می‌شود. بیماری اسهال به طور معمول در کودکان ۱ تا ۵ ساله بسیار شایع است. توجه داشته باشید بیماری اسهال در کودکانی که با شیر مادر تغذیه میکنند، کمتر دیده می‌شود و این بیماری آزار دهنده بیشتر در آن دسته از کودکانی دیده می‌شود که با شیر گاو و یا شیر خشک تغذیه میکنند.
بیماری اسهال خفیف به طور معمول بدون استفاده از درمان خاصی، در عرض چندین روز بهبود می‌یابد و هیچ‌گونه مسئله‌ی خاصی را ایجاد نمی‌نماید؛ اما بیماری اسهال شدید، بسیار خطرناک است به ویژه اگر این بیماری در کودکان کم سن و سال و نوزادان اتفاق افتد. زیرا این گروه از افراد، به‌راحتی دچار کم آبی بدن می‌شوند که اتفاقی جالب نیست! پس بیماری اسهال را در کودکان جدی بگیرید زیرا کم‌شدن ناگهانی آب بدن در کودکان می‌تواند عوارض جدی و در برخی موارد، حتی مرگ را نیز به دنبال داشته باشد!
شروع بیماری اسهال در کودکان، اغلب با استفراغ همراه است؛ بدین صورت که کودک ناگهان استفراغ می‌کند و سپس مدفوع او شل و آبکی می‌شود! کودک ممکن است به علت درد ناحیه‌ی شکم به دور خود بپیچد و گریه‌های شدید داشته باشد. که البته این دردهای ناحیه‌ی شکمی ناراحت کننده چند دقیقه‌ای به طول می‌انجامد و با دفع مدفوع فروکش کرده و کودک آرام می‌گیرد. در برخی موارد نیز ممکن است کودک مختصری تب کند. به طور معمول پس از گذشت ۲۴ ساعت، تهوع، استفراغ و تب کودک از بین می‌رود اما اسهال او ادامه پیدا می‌کند.
دقت داشته باشید نوزادان از روز ششم پس از تولد، بعد از هر نوبت شیر خوردن، مدفوع به رنگ‌های مختلف برای نمونه زرد، نارنجی، سبز و یا قهوه‌ای دفع میکنند که قوام آن مدفوع نیز شل است و همراه با فشار نیز دفع می‌گردد! این حالت طبیعی است و به هیچ عنوان اسهال نیست. همچنین به این نکته نیز دقت داشته باشید چنانچه مادر با فاصله‌ی زمانی کم و زود به زود به نوزاد شیرخوار خود شیر بدهد، مدفوع او شل خواهد شد و چندین بار نیز در طول روز دفع می‌گردد! این حالت نیز اسهال نیست و تنها در نتیجه‌ی خوردن شیر به مقدار زیاد است. البته این موضوع در نوزادان شیرخوار کمی متفاوت‌تر است! یک نوزاد شیرخوار سالم ممکن است هرچند روز، یک نوبت دفع مدفوع نرم داشته باشد و کودک دیگری نیز در یک روز، چندین نوبت دفع مدفوع نرم داشته باشد که هر دو حالت، طبیعی است.
بررسی انواع مختلف بیماری اسهال در کودکان
بیماری اسهال، واکنش طبیعی بدن برای خلاص شدن از شر میکروب‌ها و همچنین سموم آن‌ها است؛ دوره‌های بیماری اسهال از چند روز تا یک هفته به طول می‌انجامد. بیماری اسهال به طور معمول با تب، تهوع و استفراغ، درد در ناحیه‌ی شکم و همچنین کم شدن میزان آب بدن همراه است.
اسهال حاد و آبکی
در این نوع بیماری اسهال، مدفوع کودک بیمار، آبکی بوده و دفع آن به تعداد دفعات بالا و همچنین بدون وجود خون است. دقت داشته باشید این نوع بیماری اسهال به سبب ویروس‌ها به وجود می‌آید؛ البته بد نیست بدانید برخی از میکروب‌ها نیز می‌توانند در به وجود آمدن آن دخیل باشند!
اسهال پایدار
در این نوع بیماری اسهال، اسهال به طور حاد شروع شده و به مدت زمان 14 روز و یا بیشتر ادامه می‌یابد! دقت داشته باشید این نوع بیماری اسهال به سبب برخی از میکروب‌ها و همچنین سوء تغذیه می‌تواند به وجود آید!
اسهال خونی
چنانچه در مدفوع حاصل از بیماری اسهال، خون و یا لخته‌های خونی وجود داشته باشد، اسهال را خونی گویند. البته در برخی موارد نیز خون همراه با بلغم و خلط نیز در مدفوع دیده می‌شود. دقت داشته باشید وجود مواد خلطی و همچنین خون در مدفوع فرد بیمار، نشانه‌ی این است که میکروب‌ها و یا سموم حاصل از آن‌ها، تورم و حتی زخم را در جداره‌ی روده به وجود آورده‌اند!
بررسی علل به وجود آمدن بیماری اسهال در کودکان
توجه داشته باشید از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علل بروز بیماری اسهال در کودکان، نتیجه ی خوردن آب و غذای آلوده به برخی از میکروب‌ها و ویروس‌ها و یا انتقال میکروب و ویروس به طور مستقیم از افراد بزرگسال به کودک است.
ویروس‌ها
ویروس‌ها رایج‌ترین علت بروز بیماری اسهال در کودکان هستند. چنانچه نوزاد شیرخوار یا کودک با فرد یا افرادی که مبتلا به بیماری اسهال هستند، تماس داشته باشد، ویروس مولد بیماری اسهال وارد معده‌ی نوزاد شیرخوار یا کودک شده و روده‌ی وی تحریک می‌گردد! در نتیجه نوزاد شیرخوار یا کودک به بیماری اسهال مبتلا خواهد شد. توجه داشته باشید انواع مختلفی از ویروس‌ها می‌توانند سبب بروز بیماری اسهال شوند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از ویروس روتاویروس. ویروس روتاویروس در فصل زمستان و بیشتر در کودکان با سنین کمتر از ۲ سال ایجاد بیماری اسهال می‌نماید. علائم بروز یک عفونت ویروسی گاستروآنتریت یعنی التهاب معده‌ای – روده‌ای که می‌تواند ۵ تا ۱۴ روز طول بکشد، علاوه بر دفع مدفوع شل و یا آبکی، همراه است با تهوع و استفراغ، دل‌درد، سردرد و همچنین تب. دقت داشته باشید به هنگام درمان بیماری اسهال به سبب ویروس‌ها، بایستی از کاهش مایعات بدن جلوگیری نمایید.
برای پیشگیری از این اتفاق، بایستی مقدار بیشتر و قابل توجهی شیر مادر و یا محلول سرم خوراکی ORS به نوزاد یا کودک داده شود زیرا آب سدیم، پتاسیم و دیگر مواد مغذی کافی و لازم را برای آب‌رسانی به بدن کودک با سن کم را ندارد! برای نمونه بستنی‌های یخی می‌توانند یک راه خوب برای رساندن مایعات لازم و کافی به بدن کودکی باشند که استفراغ کرده است و به آب‌رسانی نیاز دارد. این نکته را به یاد داشته باشید که درباره‌ی مقدار مایع موردنیاز برای کودک، نحوه‌ی دریافت این مقدار مایع، زمان دریافت آن و همچنین چگونگی زیر نظر گرفتن میزان کم آبی بدن کودک بایستی با پزشک متخصص کودکان مشاوره کنید.
میکروب‌ها
به سبب مصرف آب و غذاهای آلوده، میکروب‌های مختلفی می‌توانند وارد معده و روده‌ی نوزاد یا کودک شوند. این میکروب‌ها و یا سموم تولید شده و ترشح شده از سوی آن‌ها، جدار روده‌ها را مورد تهاجم قرار داده و موجب بروز اختلال در جذب مواد غذایی و سپس بیماری اسهال می‌شود.
شاید این موضوع به ذهن‌تان خطور کند که چگونه می‌توان اسهال ناشی از میکروب‌ها و همچنین اسهال ناشی از ویروس‌ها را از یکدیگر تشخیص داد؟ توجه داشته باشید با مشاهده‌ی مدفوع از نظر رنگ، بو، قوام آن و همچنین وجود بلغم و خون در آن ممکن است بتوان به تشخیص علت بیماری پی برد. برای نمونه اسهال‌های ویروسی به طور معمول به صورت آبکی، بی‌رنگ و بی بو و همچنین بدون بلغم، خلط و خون است و کودک نیز ممکن است دارای علائم آب‌ریزش بینی و قرمزی حلق نیز باشد اما اگر چرک و خون در مدفوع کودک باشد، به طور معمول بیماری اسهال به علت عفونت میکروبی ناحیه‌ی روده بوده است. البته در برخی از موارد که کودک مبتلا به اسهال شدید است، پزشک متخصص از آزمایش‌های گوناگون کمک می‌گیرد. چنانچه علت بیماری اسهال، میکروب بیماری‌زا باشد، آزمایشگاه وجود سلول‌های چرکی را در نمونه مدفوع کودک جستجو کرده و سپس مدفوع را کشت می‌دهد. در این وضعیت میکروبی که سبب ایجاد بیماری اسهال شده است، مشخص خواهد شد.
انگل‌ها
ورود برخی از انگل‌ها به معده و روده‌ی نوزاد یا کودک برای نمونه انگل ژیاردیاست، موجب بروز اختلال و در نتیجه موجب بروز بیماری اسهال متناوب می‌گردد که با علائمی چون اسهال بلغمی و اسهال خلطی به مدت چند روز همراه است و کودک بیمار نیز دچار بی اشتهایی و همچنین دردهای شکمی می‌شود.
استفاده از برخی داروها
توجه داشته باشید داروهایی مانند ملین‌ها و یا حتی آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آمپی‌سیلین‌ها می‌توانند باعث بروز بیماری اسهال در کودکان و یا حتی گاهی اوقات در بزرگسالان شوند! شاید این سوال پیش بیاید که چرا آنتی‌بیوتیک‌ها سبب بروز بیماری اسهال می‌شوند؟ در پاسخ بایستی گفت آنتی‌بیوتیک‌ها، میکروب‌های طبیعی روده را که بیماری‌زا نبوده و تنها اعمال مفیدی را در روده انجام می‌دهند، از بین می‌برند! در نتیجه قارچ‌ها و میکروب‌های بیماری‌زای دیگری در داخل فضای روده رشد میکنند که این اتفاق موجب بروز اختلال در اعمال ناحیه‌ی روده شده و کودک دچار بیماری اسهال می‌گردد.
برای درمان بیماری اسهال خفیف ناشی از مصرف دارو، بایستی بدن کودک را هیدراته نگه دارید. توجه داشته باشید چنانچه یک دوره‌ی مصرف آنتی‌بیوتیک، سبب بروز بیماری اسهال در کودک شما شده باشد، بایستی آن داروی آنتی‌بیوتیک را ادامه دهید و با پزشک متخصص تماس بگیرید؛ زیرا ممکن است پزشک متخصص شما توصیه نماید که دُز داروی آنتی‌بیوتیک را کاهش دهید یا رژیم غذایی خود را تغییر دهید و یا حتی یک پروبیوتیک به رژیم غذایی خود اضافه نمایید یا از یک داروی آنتی‌بیوتیک جدید استفاده نمایید.
بد نیست بدانید براساس مطالعات اخیر، مشخص شده است که ماست پروبیوتیک می‌تواند در بهبود بیماری اسهال کودکان ناشی از مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک مفید واقع شود. دقت داشته باشید پروبیوتیک‌ها به بازگرداندن باکتری‌های سالم ناحیه‌ی روده که توسط داروهای آنتی‌بیوتیک نابود شده است، کمک می‌کند.
برخی دیگر از علل بروز بیماری اسهال عبارتند از:
- اسهال ناشی از مسمومیت غذایی
- اسهال ناشی از عفونت دیگر نواحی بدن
- اسهال ناشی از خوردن بیش از حد غذا یا اسهال های غذایی
- سندروم روده تحریک پذیر
- بیماری کرون
- آلرژی‌های غذایی
- بیماری سلیاک
چنانچه مطمئن نیستید که چه چیزی باعث بروز بیماری اسهال در کودک شما شده است، به پزشک متخصص کودکان مراجعه نمایید.
بررسی درمان‌های مختلف بیماری اسهال در کودکان
هنگامی که کودک مبتلا به بیماری اسهال می‌گردد، اسهال او ممکن است خفیف و حتی بدون کم شدن میزان آب بدن و یا حتی بیماری اسهال متوسط همراه با کم شدن آب بدن و یا اسهال شدید همراه با کم شدن آب بدن باشد! چنانچه بیماری اسهال عفونی ناشی از میکروب یا ویروس باشد، تورمی در ناحیه‌ی روده به وجود می‌آید که به طور معمول در کودکان ۳ تا ۵ روز به طول می‌انجامد تا این ورم روده کم شود و ۳ تا ۵ روز دیگر نیز باید بگذرد تا فعالیت‌های ناحیه‌ی روده به حالت طبیعی بازگردد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت دوران بیماری اسهال در کودکان ۶ تا ۱۰ است تا هنگامی که بیماری اسهال به صورت کامل بهبود یافته و دستگاه گوارش کودک به حال اولیه بازگردد و اشتهای او طبیعی شود. چنانچه در بیماری اسهال کودک، تعداد دفعات دفع مدفوع در حدود ۲ تا ۳ بار در طول ۲۴ ساعت باشد و مدفوع او نیز آبکی نباشد، مادر می‌تواند شیر دادن به کودک خود را ادامه دهد اما بایستی مقدار شیر را کمتر کند.
چنانچه مدفوع کودک، دارای آب باشد؛ بایستی مادر برای جلوگیری از کم شدن میزان آب و املاح بدن کودک، در هر نوبت دفع مدفوع، به او محلول O.R.S رقیق بخوراند و این کار را تا بهبودی کامل بیماری اسهال ادامه دهد.
توصیه می‌کنیم محلول O.R.S را به کودکان با سنین کم به مقدار کم و به دفعات بیشتر بدهید. البته به یاد داشته باشید در همین حین، مصرف غذاهایی مانند تخم مرغ، سوپ، آبمیوه، چای و نوشیدنی‌ها را متوقف نمایید زیرا این مواد رقیق است و بیماری اسهال کودک را بدتر می‌نماید. همچنین بهتر است کودک از مصرف غذاهای بسیار شیرین مانند نوشابه‌های شیرین و آبمیوه‌های شیرین برای نمونه آب سیب خودداری نماید. البته شما می‌توانید مقداری روغن‌های گیاهی نیز به غذای کودک اضافه نمایید تا مقدار کالری بیشتری به بدن کودک برسد.
چنانچه بیماری اسهال کودک با درمان‌های طبیعی و سرپایی بهبود نیافت یا حال عمومی او در طول ۲۴ ساعت بهبود نیافت! بایستی کودک را در بیمارستان بستری نمایید تا با دادن مایعات و املاح ضروری از راه رگ، مایع درمانی شده و کودک بهبود یابد.
برای درمان بیماری اسهال خود، توصیه می‌کنیم از پروبیوتیک‌ها استفاده نمایید برای نمونه این میکروارگانیسم‌ها به طور طبیعی در ماست وجود دارد؛ پس به کودک بیمار خود، محصولات پروبیوتیک بدهید.
بد نیست بدانید رژیم غذایی دارای فیبر کم، باعث بروز بیماری اسهال در کودکان ۱ تا ۵ سال می‌شود. کودک خود را به خوردن میوه‌های تازه، سبزیجات تازه و غلات کامل تشویق کنید.
در انتها توصیه می‌کنیم کودکی که بیماری اسهال دارد، بهتر است برای درمان طبیعی از مواد غذایی زیر مصرف کند:
- موز
- سس سیب
- برنج
- ماهی، مرغ و گوشت
- پاستا
- جو
- سبزیجاتی تازه مانند هویج، قارچ و چغندر
- سیب زمینی
- تخم مرغ پخته شده